Τί είναι τα Δίπτυχα υπέρ των κεκοιμημένων;

Δίπτυχα σύμφωνα με την λειτουργική ζωή της εκκλησίας μας είναι η κυρίως μνημόνευση των κεκοιμημένων στις Θ. Λειτουργίες. Γι' αυτό και η ακολουθία της Προσκομιδής έχει χαρακτήρα θυσιαστικό1.
Η μνημόνευση των κεκοιμημένων κατά τις θείες Λειτουργίες είναι πολύ παλαιά πρακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Ήδη κατά τα χρόνια των επισκόπων Κυπριανού Καρχηδόνος και Τερτυλλιανού προσεφέρετο η Θ. Ευχαριστία υπέρ των τεθνεώτων κατά την επέτειο τού θανάτου αυτών2.
Και ήδη από τα χρόνια του επισκόπου Κυπριανού παγιώθηκε στην πράξη της Εκκλησίας της Αφρικής η μνημόνευση σε κάθε λειτουργία των κεκοιμημένων3.
Τα ονόματα των κεκοιμημένων φαίνεται ότι μνημονεύονταν ονομαστικώς εν αντιθέσει προς τα ονόματα των ζώντων, τα όποια μνημονεύονταν κατά ομάδες. Αυτή ήταν η πρακτική της λειτουργίας κατά τα χρόνια του Κυρίλλου Ιεροσολύμων (347 μ.Χ.), ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «μεγίστην όνησιν πιστεύοντες έσεσθαι ταις ψυχαίς, υπέρ ων η δέησις αναφέρεται, της αγίας και φρικωδεστάτης προκειμένης θυσίας» 4.
Τα Δίπτυχα σιγά-σιγά εισήχθησαν στη Θ. Λειτουργία ως πινακίδια που από τη μία είχαν τα ονόματα των ζώντων και από την άλλη τα ονόματα των κεκοιμημένων. Κι αυτό συνιστούσε λειτουργική πράξη, η οποία διατηρήθηκε μέχρι σήμερα στις Θ. Λειτουργίες, ιδιαιτέρως εκφώνως και υπό την μορφήν βιβλίου διπτύχων στις αρχιερατικές λειτουργίες αντίστοιχα. Στα Δίπτυχα προηγούνται τα ονόματα των κληρικών (επισκόπων, πρεσβυτέρων, διακόνων, υποδιακόνων και αναγνωστών) ψαλτών και λαϊκών (των λαϊκών προηγούνται οι βασιλείς, άρχοντες και λαός).
Τα Δίπτυχα εξ αρχής υιοθέτησε ο βυζαντινός τύπος λατρείας, ως και οι Εκκλησίες της Αλεξανδρείας και Αντιοχείας.
Στις Θ. Λειτουργίες του Μ. Βασιλείου και Ιω. Χρυσοστόμου η μνημόνευση των κεκοιμημένων προηγείται των ζώντων. Αλλά και στις Αποστολικές Διαταγές πρωτεύουσα θέση δίδεται στους κεκοιμημένους απ' ότι στους ζώντες5. Στη Διαθήκη όμως μνημονεύονται κυρίως οι ζώντες. Βραχεία δε μόνο δέηση αναπέμπεται υπέρ των κεκοιμημένων: «Μνήσθητι Κύριε των εν πίστει αναπαυσαμένων και δος ημίν κληρονομίαν μετά των αγίων σου» 6. Ο θείος Χρυσόστομος όμως μαρτυρεί ότι «Μνημονεύουμε τους κεκοιμημένους στα άχραντα μυστήρια και γι' αυτούς προσφέρουμε τον αμνό που βρίσκεται επί της Αγίας Τραπέζης κι έχει πάρει επάνω του την αμαρτία του κόσμου7.
1 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 163.
2 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 163.
3 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 163.
4 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 163-164 και ΚΥΡΙΛΛΟΣ 1, ΕΠΕ 33, 1117.
5 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 194.
6 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 194.
7 ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, σ. 194, Πρωτ. Κείμενο: «Μνήμην ποιούμεθα των απελθόντων επί των θείων μυστηρίων και υπέρ αυτών πρόσιμεν δεόμενοι του αμνού του κειμένου του λαβόντος την αμαρτίαν του κόσμου».