Η θεία συνάντηση Σωκράτη και Ιησού!

Ομοιότητες και διαφορές του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου με τον Ιησού Χριστό, που προβλημάτισαν ολόκληρη την Οικουμένη, αφού στη νοητή αυτή και θεία συνάντηση μεταξύ των μεγάλων αυτών μορφών σφυρηλατήθηκε η πιο υγιής ιδέα του Ελληνοχριστιανικού Ιδεώδους!..

Σωκράτης: «Έν οίδα ότι ουδέν οίδα»!.. Χριστός: «Τί με λέγεις αγαθόν; ουδείς αγαθός ει μη είς ο Θεός» (Ματθ. 19, 17)!..

ΘΑ ΕΙΝΑΙ, ασφαλώς, βλάσφημος προς την Ιστορία όποιος διαφωνεί ότι ο Σωκράτης (470/469-399 π.Χ.), ο μέγας αυτός σοφός της αρχαιότητος, δεν αποτελεί μία από τις πλέον εξέχουσες μορφές της Υφηλίου. Η Ιστορία γράφεται απ' τους ανθρώπους της. Και ο Αθηναίος Φιλόσοφος έγραψε την δική του Ιστορία.
ΠΛΗΝ, όμως, μετά από 470 χρόνια γεννήθηκε στη Ναζαρέτ ένας άλλος άνθρωπος, ο οποίος έμελλε να γράψει μία άλλη Ιστορία. Ένας άνθρωπος, ο οποίος κατέβηκε στη Γη για να αλλάξει ακριβώς αυτόν τον ρουν της Ιστορίας. Της Ιστορίας της Ανθρωπότητας. Κι αυτός ο άνθρωπος δεν ήταν άλλος από τον Ιησού Χριστό!
Πολλοί είπαν, ότι η εξάπλωση της Διδασκαλίας του Ναζωραίου δεν θα γινόταν κατά τον εκπληκτικό αυτό τρόπο, εάν δεν υπήρχε το μέσον, που λέγεται: Ελληνική Γλώσσα. Και πολύ σωστά, αφού ήταν γνωστή η δυναμική της ελληνικής γλώσσας κατά την αρχαιότητα και δη την ελληνιστική εποχή, όπου, μέσω του Μ. Αλεξάνδρου, διαδόθηκε εις άπαντα τον τότε γνωστόν κόσμο, αλλά και η φλογερή αγάπη του Ιησού προς την ελληνική γλώσσα και τους Έλληνες (1).
Αλλά δεν είναι λίγοι και εκείνοι οι οποίοι υποστηρίζουν, ότι αν δεν υπήρχαν οι κορυφαίες προσωπικότητες, όπως του Σωκράτους, για να προλειάνουν το έδαφος πάνω στο οποίο θα εκαλλιεργείτο το ορθό θρησκευτικό υπόβαθρο, δεν θα επικρατούσε η χριστιανική θρησκεία.
Κατά πόσον, λοιπόν, έχουν δίκιο οι άνθρωποι αυτοί; Υπάρχουν, πράγματι, διαφορές, αλλά και ομοιότητες στην διδασκαλία του μεγάλου αρχαίου φιλοσόφου με αυτήν του Ιησού του Ναζωραίου;
Επειδή όταν ήμουν μικρός για πρώτη φορά άκουσα από τον αδελφό μου Αναστάσιο Σακκέτο περί ομοιοτήτων (και ουχί ταυτοσημίας ή ταυτοπροσωπίας) Σωκράτους και Ιησού, ήλθε η ώρα να εξετάσουμε εν σωτηρίω έτει 2006 τις λεγόμενες ομοιότητες ή διαφορές μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός Θεού:

1) ΟΠΩΣ γνωρίζουμε, ο Σωκράτης γεννήθηκε στην Αθήνα, το 470 π.Χ και ήταν υιός του γλύπτου Σωφρονίσκου και της μαίας Φαιναρέτης, από τον δήμο Αλωπεκής. Στα πρώτα του βήματα προσπάθησε ν' ακολουθήσει το επάγγελμα του πατρός του κατασκευάζοντας μάλιστα ένα άγαλμα, τις Τρεις Χάριτες (2), το οποίο εσώζετο επί της εποχής του Παυσανία: «Κατά δε την έσοδον αυτήν ήδη την ες ακρόπολιν Ερμήν όν Προπύλαιον ωνομάζουσι και Χάριτας Σωκράτην ποιήσαι τον Σωφρονίσκου λέγουσι.» (Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις Α΄ 22.8.1)
Μέχρι στιγμής, ίσως να μη διακρίνουμε τίποτε το εξαιρετικά ιδιαίτερο, σε σχέση με τη ζωή του Χριστού, αλλά μην εξαιρέσουμε το γεγονός ότι και ο Ιησούς Χριστός, στην αρχή ακολούθησε τα βήματα του πατρός του ασχολούμενος με την ξυλουργική τέχνη.

2) ΛΕΓΕΤΑΙ ότι γρήγορα ο Σωκράτης εγκατέλειψε τη γλυπτική, για ν' αφοσιωθεί στην φιλοσοφία, στην οποία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του, διδάσκοντας, όχι σε σχολείο, αλλά συζητώντας σε κάθε σημείο της πόλεως με ανθρώπους κάθε τάξεως και ηλικίας, με κύριο στόχο τα ηθικά, θρησκευτικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Ακριβώς, δηλαδή, όπως και ο Ιησούς, ο οποίος δίδασκε όχι σε σχολείο, αλλά σε πολλά σημεία της πόλεως της Ναζαρέτ, με ανθρώπους κάθε τάξεως και ηλικίας, για θέματα ηθικής και θρησκευτικής φύσεως. Όσον αφορά στα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, δεν υπάρχει διδασκαλία του Κυρίου, που να μην άπτεται των κοινωνικών και των πολιτικών προβλημάτων της εποχής εκείνης.

3) Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ικανότης του Σωκράτους, η λεπτότητά του και η πνευματική ευστροφία του, με τον τέλειο (σχεδόν) ηθικό χαρακτήρα του, προσήλκυαν τους νέους αριστοκράτες με τους οποίους συνεδέετο ιδιαίτερα.
Στο σημείο αυτό, υπάρχει μία φαινομενική διαφορά με τον Χριστό. Ο Ιησούς, εκ πρώτης όψεως, δείχνει να μην είχε ιδιαίτερους δεσμούς με τους νέους της εποχής του, ωστόσο προσήλκυε οπαδούς όλων ανεξαιρέτως των τάξεων και ηλικιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση του πλουσίου νεανίσκου, που όταν άκουσε την Διδασκαλίαν του Ιησού, σκέφθηκε ότι δεν υστερεί σε τίποτε από αυτά που διδάσκει ο Κύριος. Όταν μάλιστα ρώτησε τον Χριστό: «πάντα ταύτα εφυλαξάμην εκ νεότητός μου τι έτι υστερώ;», ο Ιησούς του είπε να πωλήσει τα υπάρχοντά του στους πτωχούς και να ακολουθήσει τον Χριστό. Τότε ο νενανίσκος λυπήθηκε πολύ γιατί είχε μεγάλη περιουσία, με αποτέλεσμα να γυρίσει ο Χριστός προς τους μαθητές του και να πει το περίφημο εκείνο: «αμήν λέγω υμίν ότι δυσκόλως πλούσιος εισελεύσετε εις την βασιλείαν των ουρανών» (Ματθ. 19, 23).
Και σε όλα αυτά μη λησμονούμε την πραγματική αγάπη του προς τα παδιά: «Άφετε τα παιδία και μη κωλύετε αυτά ελθείν προς με» (Ματθ. ΙΘ' 14).

4) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ, σε αντίθεση με τους σοφιστές (3), δεν ελάμβανε αμοιβή για την διδασκαλία του, κάτι που χρησιμοποιούσε και ως επιχείρημα στην Απολογία του προς τους Αθηναίους; Δικαστές.
Μήπως το ίδιο δεν έκανε και ο Χριστός, που δεν ελάμβανε ποτέ του χρήματα για την Διδασκαλία Του; «Δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε» (Ματθ. 10, 8)!

5) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, συμμετείχε στο περίφημον Συμπόσιον, που διοργάνωσε ο ποιητής Αγάθων και έγινε κεντρικό πρόσωπο του ομωνύμου έργου του μεγάλου φιλοσόφου «Συμπόσιον του Πλάτωνος».
Το ίδιο και ο Χριστός, ο Οποίος υπήρξε το κύριο και θεϊκό πρόσωπο στον «Μυστικό Δείπνο», όπου κάλεσε τους Μαθητές Του να φάγουν και να πιουν το σώμα και το αίμα Του ( «λάβετε, φάγετε τούτο εστι το σώμα μου (…) πίετε εξ αυτού πάντες τούτο γαρ εστι το αίμα μου» Ματθ. 26 26-28).
Να σημειωθεί, ότι τόσον το Συμπόσιον του Πλάτωνος, όσον και ο Μυστικός Δείπνος ήσαν τα δύο ιστορικά συμπόσια που έμειναν διαχρονικά και επίκαιρα εις την Παγκόσμια Ιστορία!…

6) Ο ΜΕΓΑΛΟΣ Έλλην φιλόσοφος, κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα, και αγωνίσθηκε με μέγιστη ανδρεία και καρτερία στην Ποτίδαια, όπου και έσωσε τη την ζωή του Αλκιβιάδη (432 π.Χ.), αλλά και στην Αμφίπολη (422 π.Χ).
Είναι γνωστόν, ότι ο Ιησούς Χριστός και να ήθελε να εκπληρώσει ένα παρόμοιο καθήκον, δεν θα μπορούσε να το πραγματοποιήσει, διότι η Παλαιστίνη, κατά την εποχή που έζησε ο Κύριος, ήταν υπό την κατοχή των Ρωμαίων. Πώς θα γινόταν διαφορετικά και μάλιστα για έναν άνθρωπο κατ’ εξοχήν ειρηνοποιό, όπως ήταν ο Ιησούς Χριστός;
Παρά ταύτα, ο απόστολος Ιάκωβος, στην Καθολική Επιστολή του (κεφ. Δ', 2) αναφέρει την φράση: «Μάχεσθε και πολεμείτε». (Αναφερόμαστε δε στον Ιάκωβο επειδή και αυτός ήταν ένας απ' τους ερμηνευτές της Διδασκαλίας του Ναζωραίου).
Ο ίδιος, όμως, ο Ιησούς πολέμησε με τον δικό Του τρόπο και έσωσε πάρα πολλούς ανθρώπους με τον δικό Του τρόπο. Ας θυμηθούμε την περιβόητη μοιχαλίδα γυναίκα, την οποία έσωσε ο Χριστός από βέβαιο θάνατο, αφού, κατά τους νόμους του Μωϋσέως, έπρεπε να λιθοβοληθεί, γράφοντας με το δάκτυλό Του στη γη και λέγοντας το περίφημο: "Ο αναμάρτητος υμών πρώτος βαλέτω λίθον επ' αυτήν" (Ιω. Η' 7)! Ή μήπως δεν θα ημπορούσε να σώσει τον εαυτόν Του από τις ψευδείς κατηγορίες, αφήνοντας τον Βαραββά ελεύθερο να ζήσει;
Ο Ιησούς Χριστός, ωστόσο, έκανε και που έδειξε το απέραντο ψυχικό και ηθικό του μεγαλείο:
Όταν ήλθαν οι στρατιώτες για να συλλάβουν τον Ιησού εις τον κήπον της Γεθσημανής, ο Χριστός προέτρεπε τους στρατιώτες να συλλάβουν τον ίδιον και όχι τους μαθητές Του, αναλαμβάνοντας εξ ολοκλήρου όλες τις ευθύνες: : «ει ουν εμέ ζητείτε, άφετε τούτους υπάγειν» (Ιω. 18,8).

7) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ διετέλεσε επιστάτης των Πρυτάνεων και αντιτάχθηκε στην παράνομη ψηφοφορία με την οποία ο δήμος Αθηναίων καταδίκασε σε θάνατο τους εννέα στρατηγούς, οι οποίοι, αφού νίκησαν στην ναυμαχία των Αργινουσών, αναγκάσθηκαν από την τρικυμία να αφήσουν άταφους τους νεκρούς, οι οποίοι έπεσαν στην μάχη. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν υπάκουσε προς τους τριάκοντα τυράννους, οι οποίοι τον διέταξαν να πάη στην Αθήνα με τέσσερις άλλους φέροντας στην Αθήνα τον Σαλαμίνιο Λέοντα, για να τον θανατώσουν.
Ο Χριστός, όπως και ο Σωκράτης, δεν είχε συμβιβασθεί ποτέ με την συνείδησή Του. Μάλιστα δεν δίστασε να επιπλήξει μπροστά στον αρχιερέα έναν εκ των υποτακτικών του όταν είδε να τον δέρνουν αδικαιολόγητα: «ει κακώς ελάλησα, μεμαρτύρησον περί του κακού ει δε καλώς, τι με δέρεις;» (Εάν είπα κάτι κακό πες μου ποιο είναι αυτό, το κακό διαφορετικά γιατί με δέρνεις;) (Ιω. 18, 23)

8) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ, για να πει το κώνειο σημαίνει ότι ήταν νομοταγής πολίτης και, προφανώς, δεν ήθελε να διασαλεύσει την νόμιμη τάξη. Παρά ταύτα, με τα «καινά δαιμόνια», που δίδασκε, αναστάτωσε την αθηναϊκή κοινωνία, με αποτέλεσμα να έχουμε τα αρνητικά γι’ αυτόν αποτελέσματα.
Αλλά και ο Χριστός ήταν πολύ νομοταγής πολίτης, παρά το γεγονός ότι η δική Του βασιλεία δεν ήταν επίγειος: "Νυν δε η βασιλεία η εμή ουκ έστιν εντεύθεν» (Ιω. ΙΗ' 36). Αλλά και ο ίδιος με αυτά που δίδασκε αναστάτωσε μια ολόκληρη ιουδαϊκή κοινωνία.
Λέγοντας, όμως, το περίφημο εκείνο: «Απόδοτε ουν τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ" (4), ήθελε, δια του τρόπου τούτου, να μη διασαλεύσει κι Αυτός την έννομη τάξη, δεικνύοντας την νομιμόφρονα αντίληψη που είχε για τους νόμους του κράτους.

9) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ καταπολεμούσε τις ολέθριες θεωρίες των διαφόρων σοφιστών και κατέκρινε το καθεστώς του δημοκρατικού πολιτεύματος, ονομάζοντας βλακώδη την εκλογή των αρχόντων με κυάμους (5), δημιούργησε πολλούς εχθρούς εκ των οποίων, ως ο Αριστοφάνης, τον συνέχεαν με τους σοφιστές, τους οποίους θεωρούσαν υπαίτιους για τις κακοτυχίες της πόλεως. Έτσι ο σοφός κατηγορήθηκε για ασέβεια, από τον πολιτικό Άνυτο, τον ποιητή Μέλητο και τον ρήτορα Λύκωνα, ενώ την ίδια ώρα, επωμίζετο την κατηγορία για διαφθορά των νέων!
Ας διαβάσουμε, όμως, το κείμενο της κατηγορίας: «Αδικεί Σωκράτης ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων τίμημα θάνατος»!
Ασφαλώς και ο Χριστός δεν κατηγορήθηκε για διαφθορά των νέων, αλλά οπωσδήποτε ως άνθρωπος όστις "εισήγαγε καινά δαιμόνια"(6) στις θρησκευτικές αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής Του!
Είναι γνωστή η κατηγορία, που απέδωσαν οι Ιουδαίοι εναντίον του Ιησού, αφού, όπως είπαν προς τον Πιλάτο, επέδειξε ασέβεια προς τον Θεό, αποκαλώντας τον εαυτόν του υιόν του Θεού: «Ημείς νόμον έχομεν, και κατά τον νόμον ημών οφείλει αποθανείν, ότι εαυτόν Θεού υιόν εποίησεν.» (Ιω. 19.7).
Και το τίμημα Αυτού;
Θάνατος!

10). ΟΠΩΣ γνωρίζουμε, ο Σωκράτης είχε την δυνατότητα ν' αποφύγει τον θάνατο. Και τούτο, εάν δεχόταν ν' απολογηθεί ή αν εκλιπαρούσε το έλεος των δικαστών, όπως συνηθιζόταν τότε. Πλην, όμως, ο μέγας φιλόσοφος όχι μόνον δεν έπραξε κάτι παρόμοιο, αλλά και όταν ο σοφός κηρύχθηκε ένοχος και συζητείτο, σύμφωνα με το Αττικό Δίκαιο, η επιβλητέα ποινή, ο Σωκράτης αγέρωχος και με θάρρος, δήλωσε ότι του ήταν αδύνατον να διακόψει το έργον της διαπαιδαγωγήσεως των νέων. Ένα έργο για το οποίο, όπως έλεγε, ήταν σύμφωνο με τις θελήσεις του Θεού (7).
Βέβαια, η υπερήφανη στάση του Σωκράτους, ερέθισε τους δικαστές και ογδόντα από αυτούς, ενώ προηγουμένως είχαν δώσει αθωωτική ψήφο, στο τέλος ψήφισαν υπέρ της θανατικής καταδίκης του Σωκράτους!
Γνωρίζομε, επίσης, ότι η θανατική καταδίκη του Σωκράτους είχε καθυστερήσει, εξ αιτίας της μη αφίξεως του ιερού πλοίου από την Δήλο, και ο ίδιος παρέμεινε φυλακή περίπου τριάντα ημέρες, όπου τον επισκέπτονταν οι φίλοι του, προς τους οποίους ηρνείτο με πείσμα την απόδρασή του απ' την φυλακή. Μία απόδραση την οποία την είχαν σχεδιάσει οι επιστήθιοι φίλοι του. Και τούτο διότι, όπως ισχυριζόταν, η πράξη αυτή θα ήταν άτιμος και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, διότι οι μέχρις εκείνης της στιγμής διδασκαλίας του θα ανατρεπόταν!
Έτσι, ο Σωκράτης, εδέχθη να πιει το κώνειο με αδιάσειστη ηρεμία και θεία έξαρση, φιλοσοφώντας με μεγάλη ηρεμία, ακόμη και κατά την ημέρα του θανάτου του!
Μήπως τα ίδια δεν έκανε και ο Χριστός; Πόσες φορές δεν του εδόθη η ευκαιρία να απαλλαγεί από την θανατική ποινή και δεν ενέδωσε στις συμβουλές των Μαθητών Του, οι οποίοι επεδίωκαν την αποφυγήν του Κυρίου από τα Μαρτύριά Του; Ας θυμηθούμε, πολύ πριν την Σταύρωση του Κυρίου, στο όρος της Μεταμορφώσεως, όπου, κατά την εμφάνιση του Μωϋσέως και του Ηλία, οι Μαθητές Του (δια του Πέτρου) Τον παρακαλούσαν να στήσουν τρεις σκηνές για να παραμείνουν εκεί, εφ' όσον προέβλεπαν την θανατική καταδίκη του Χριστού. Ακόμη, είχε την δυνατότητα να αποφύγει τον θάνατο, εάν ενέδιδε στις αξιώσεις των Γραμματέων και των Φαρισαίων και ικανοποιούσε τις επιθυμίες των Εβραίων, μεταβάλλοντας τις γνωστές θέσεις και απόψεις Του.
Πλην, όμως, εδέχθη να σταυρωθεί με καρτερικότητα, ηρεμία και θεία έξαρση. Και δια του θανάτου Του, σφράγισε την Διδασκαλία Του θέτων επ’ Αυτής το ίδιο Του το Αίμα!

11). ΟΠΩΣ μας αναφέρουν οι ιστορικοί, οι Αθηναίοι μετανόησαν πολύ για την αδικία εις βάρος του Σωκράτους και μάλιστα, σε μία χαμένη παράσταση τραγωδίας του Ευριπίδη (Απόσπασμα 586.1), όπου σαν υπόθεση είχε τον άδικο θάνατο του Παλαμήδη, την ώρα που ο χορός τραγουδούσε, λέγοντας: «Εκάνετ’ εκάνετε τον πάνσοφον, ω Δαναοί, ταν ουδέν αλγύνουσαν αηδόνα μουσάν», το πλήθος των θεατών έκλαιγε με πολλούς λυγμούς, γιατί θυμόταν τον άδικο θάνατο του Σωκράτη!.. (Φιλόχορος, Απόσπασμα 221.1)
Μήπως, όμως και οι Εβραίοι δεν μετανόησαν για την πράξη τους; Μήπως δεν πλήρωσαν για αιώνες το διαχρονικό τους στίγμα;
Όπως μας πληροφορεί η "Βραδυνή" της 29.1.1949, κατά τις πληροφορίες του Ρώϋτερ, το ανώτατον δικαστήριον της Ιερουσαλήμ, ζήτησε την αναθεώρηση της δίκης του Χριστού και της καταδικαστικής αποφάσεως του Κυρίου! Ασφαλώς ήταν κι αυτό ένα βήμα, που δήλωνε πικρία και μετάνοια!

12) Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ, όπως είναι γνωστόν, δεν άφησε συγγράμματα και γι’ αυτόν μίλησαν οι μαθητές του, όπως ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης και τόσοι άλλοι..
Το ίδιο και ο Χριστός δεν άφησε συγγράμματα και διάφορα φιλοσοφικά έργα, για τον οποίον, όμως, μίλησαν οι Μαθητές Του, οι Ευαγγελιστές και τόσοι άλλοι!

Βέβαια, για να μην παρεξηγηθούμε με τούτο το άρθρο, πρόθεσή μας δεν είναι να εξομοιώσουμε τον Σωκράτη με τον Χριστό! Αν είναι ποτέ δυνατόν! Στο κάτω - κάτω της γραφής, υπάρχουν και ορισμένοι που βλέπουν αλλιώς το θέμα και υποστηρίζουν ότι ενώ ο Σωκράτης είπε το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», ο Χριστός απήντησε με το: «Εγώ ειμί το άλφα και το ωμέγα» (Αποκ.1,8). Επί πλέον, ο Χριστός έκανε θαύματα και, τέλος, ήταν ο ίδιος ο Θεός!
Κοντολογίς: Ο Σωκράτης ήταν ένας κοινός θνητός, που έγινε αθάνατος στην σκέψη πολλών γενεών ανθρώπων, ενώ ο Ιησούς ένας Θεός, που έγινε ένας κοινός θνητός, προς σωτηρία όλων των γενεών των ανθρώπων!
Ποιο είναι, λοιπόν, το συμπέρασμα;
Με όλα όσα είπαμε, θα πρέπει να παραδεχθούμε, ότι ο Σωκράτης ήταν ένας πρόδρομος της Χριστιανικής Διδασκαλίας και δεν διαφέρει καθόλου από τους μεγάλους βιβλικούς Προφήτες, όταν έλεγε το περίφημο εκείνο: «Ω, Αλκιβιάδη, μηδέν αιτείν αυτούς - Επικουρείους και σοφιστάς - αναμείνωμεν έως αν εξ ουρανού τις απεσταλμένος έλθη και διδάξη ημάς πως δει διάκεισθαι προς θεούς και ανθρώπους. Και ελπίσωμεν, ότι η ημέρα της αποστολής εκείνης ήξει ου διά μακρού».
Άλλωστε, ο ίδιος ο Σωκράτης είχε προβλέψει τον Ερχομό του Ιησού Χριστού στη γη, καθώς προέλεγε στον Αλκιβιάδη, ότι: «Αναγκαίον ουν έστιν περιμένειν έως αν τις μάθη ως δει προς θεούς και προς ανθρώπους διακείσθαι» (Πλάτωνος, Αλκιβιάδης ΙΙ, 150 d 1).
Για να κλείσουμε συμπερασματικά την συζήτησή μας θα λέγαμε ότι, μεταξύ Σωκράτους και Ιησού, υπάρχει μια ουσιαστική και χαώδης διαφορά: Ο Σωκράτης ήταν άνθρωπος και ο Χριστός ήταν Θεός.
Κι αυτή η διαφορά, όσο κι αν προσπαθούμε δεν πρόκειται να την ξεπεράσουμε όσοι αιώνες και αν παρέλθουν!…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Ας μη λησμονούμε το γεγονός, ότι ο Χριστός μόλις είδε τους Έλληνες, ανεφώνησεν το: «Ελήλυθεν η ώρα ίνα δοξασθή ο υιός του ανθρώπου»
2. Παρατηρούμε ένα τριαδικό στοιχείο, για το οποίο οι σημερινοί Χριστιανοί προβληματίζονται για το αν έχουμε κι εδώ μία νέα πρόρρηση σχετικώς με το τρισυπόστατο του Θεού και της Αγίας Τριάδος!
3. Σοφιστές ονομάζονταν εκείνοι οι οποίοι ασχολούνταν με την ρητορική και την φιλοσοφία. Σήμερα ονομάζουμε σοφιστές εκείνους, οι οποίοι ασχολούνται με την τέχνη του σοφιστή, σόφισμα.
4. Ματθ. ΚΒ' 21
5. Κύαμος: Φυτόν εκ των ψυχανθών. Κοινώς "κύαμον" ονομάζουμε τον καρπό του, το κουκκί.
6. Η λέξη "δαιμόνιο" παρ' αρχαίοις δεν σήμαινε αυτό που λέμε σήμερα "σατανάς" (!), αλλά σημαίνει θεία δύναμη, θεότητα ή θείον. Στη περίπτωση αυτή έχουμε το περιβόητο «δαιμόνιον του Σωκράτους» (η θεία δηλαδή, δύναμη, που βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο). Αλλιώς ιδιοφυϊα, εξαιρετική πνευματική ικανότης, ταλέντο κ.λ.π. "Καινά δαιμόνια εισάγω" σημαίνει ότι διδάσκω νεωτεριστικές ιδέες ή και ανατρεπτικές ακόμη των καθεστώτων. Στην Καινή Διαθήκη η λέξη "δαιμόνιον" είναι συνυφασμένη με το ακάθαρτο πνεύμα.
7. Και εις αυτήν ακόμη την περίπτωση θα παρατηρήσουμε ότι ο Σωκράτης δεν ομιλεί περί θεών, αλλά περί Θεού!