ΤΑ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

 

Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κερκύρας,

Παξῶν καί Διαποντίων Νήσων κ. Νεκταρίου

 

Τό πιό συγκλονιστικό γεγονός στήν ἀνθρώπινη ζωή εἶναι ὁ θάνατος. Πολλές εἶναι οἱ ἀπορίες τῶν πιστῶν, ἀλλά καί τῶν πλέον ἀδιαφόρων, γιά τό νόημά του, καθώς καί γιά τήν στάση τῆς Ἐκκλησίας ἔναντί του. Ἡ προτροπή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου «μή λυπῆσθε καθώς καί οἱ λοιποί οἱ μή ἔχοντες ἐλπίδα» (Α’ Θεσ. 4, 13), μᾶς ὑποδεικνύει τήν διδασκαλία τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεώς μας. Ὁ θάνατος εἶναι ὁ ἔσχατος ἐχθρός τοῦ ἀνθρώπου, ὅμως καί αὐτός ἐπατήθη ἀπό τόν Κύριό μας κατά τήν Ἀνάστασή Του. Γι’ αὐτό καί στόν κατηχητικό λόγο τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τόν ὁποῖο διαβάζουμε κατά τήν Πασχάλια Θεία Λειτουργία, ἀναφωνοῦμε: «Ποῦ σου θάνατε, τό κέντρον; Ποῦ σου, Ἄδη, τό νῖκος; Ἀνέστη Χριστός καί σύ καταβέβλησαι... Ἀνέστη Χριστός, καί ζωή πολιτεύεται. Ἀνέστη Χριστός, καί νεκρός οὐδείς ἐπί μνήματος».

Τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ τήν ἐλπίδα ὅλων μας. Ἡ σχέση μαζί Του ἀπό αὐτήν τήν ζωή τήν πρόσκαιρη καί μάταιη, μᾶς δίδει τό εἰσιτήριο γιά τήν αἰώνια κοινωνία μ’ Αὐτόν, δηλαδή γιά τόν Παράδεισο. Καί αὐτή ἡ κονωνία ἐπιτυγχάνεται μέ τήν συμμετοχή μας στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκόμη ὅμως καί γι’ αὐτούς πού ἔχουν φύγει ἀπό τόν κόσμο, ἡ ὀρθόδοξη παράδοσή μας δηλώνει αὐτή τήν κοινωνία μέ τήν ὕπαρξη καί τήρηση  νενομισμένων συνηθειῶν γιά τούς κεκοιμημένους.

Ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει ὁρίσει δύο φορές τό χρόνο, τό Σάββατο πρό τῶν Ἀπόκρεω καί τό Σάββατο πρό τῆς Πεντηκοστῆς, νά τελοῦνται τά μνημόσυνα τῶν κεκοιμημένων. Γι’ αὐτό καί τά Σάββατα αὐτά ὀνομάζονται Ψυχοσάββατα. Κατ’ αὐτά τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία καί στό τέλος τό μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως ὅλων τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, τῶν κεκοιμημένων ψυχῶν ὅσων ἔφυγαν ἀπό αὐτόν τόν κόσμο κατά τήν διάρκεια τῆς ἱστορίας. Τά μνημόσυνα συνδυάζονται μέ τήν προσφορά τῶν κολύβων.

Μία μεγάλη μορφή τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας παραδόσεως, ὁ Ἅγιος Συμεών Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, λέει χαρακτηριστικά περί τῶν κολύβων, τοῦ βρασμένου δηλαδή σιταριοῦ πού φέρνουμε στό ναό γιά τήν ἀνάπαυση τῶν κεκοιμημένων:

«Τά κόλυβα δηλώνουν ὅτι καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι σπέρμα καί καρπός τῆς γῆς, καί ὅτι ὅταν πεθάνει, μοιάζει μέ τόν κόκκο τοῦ σίτου, πού σπέρνεται στή γῆ καί πάλι μέ τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ θά ἀναστηθεῖ. Τώρα εἶναι φθαρτός. Ὅταν θά γίνει ὅμως ἡ Δευτέρα  Παρουσία,  τότε τέλειος θά προσφερθεῖ στό Χριστό, χωρίς φθορά καί θάνατο» (Ἁγίου Συμεών Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, Ἅπαντα, Κεφάλαιον ΙΓ’ «περί τῶν προσφερομένων Κολύβων ὑπέρ τῶν κεκοιμημένων»).

Καί εἶναι αὐτή ἡ συνήθεια καθαγιασμένη ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ Θεία Λειτουργία, σέ συνδυασμό μέ τήν προσφορά κολύβων, ἀποτελοῦν τούς δύο κατεξοχήν τρόπους ἀναμνήσεως τῶν κεκοιμημένων ἀδελφῶν μας. Ἄν μάλιστα, προσθέσουμε καί τήν ἐλεημοσύνη σέ ἀναξιοπαθοῦντες ἀδελφούς μας, τότε ἐπιτελοῦμε τό χρέος μας ἔναντι τῶν συγγενῶν καί φίλων μας πού ἔφυγαν ἀπό αὐτόν τόν κόσμο καί τηροῦμε τόν λόγο τοῦ Κυρίου μας:  «Ἐπείνασα, καί ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καί ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καί συνηγάγετέ με, γυμνός, καί περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καί ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῆ ἤμην, καί ἤλθετε πρός με» (Ματθ. 25, 35-36).

Τά τελευταῖα χρόνια, ὡς μή ὄφειλε, ἔχουμε παραθεωρήσει τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἴτε δέν λειτουργούμαστε τήν ἡμέρα τῶν Ψυχοσαββάτων, ἀδιαφορώντας γιά τήν προσευχή ὑπέρ τῶν ἀδελφῶν μας, εἴτε δέν φροντίζουμε γιά τήν προετοιμασία τῶν κολύβων καί τήν προσφορά τους γιά τίς ψυχές στόν ναό τῆς Ἐνορίας μας, εἴτε, ἀκόμη χειρότερα, ἔχουμε ἀντικαταστήσει τά κόλυβα μέ κουλουράκια ἤ ἄλλα γλυκά, τά ὁποῖα μάλιστα, μέ ἐπιμονή ζητοῦμε ἀπό τόν ἱερέα νά εὐλογήσει. Καί ὄχι μόνο αὐτό. Ἐνῶ αὐτά τά δύο Σάββατα εἶναι καί οἱ κατεξοχήν ἡμέρες τῆς ἐλεημοσύνης, ὑπέρ τῆς ἀναπαύσεως τῶν κεκοιμημένων ἀδελφῶν μας, ἐμεῖς τό ἀγνοοῦμε.

Ἡ ἐκκοσμικευμένη ἐποχή μας βεβαίως, ἔχει παραθεωρήσει καί ἄλλα νενομισμένα ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἔθιμα ὑπέρ τῶν κεκοιμημένων ἀδελφῶν μας. Καί ὀφείλουμε ὅλοι, τουλάχιστον ὅσοι ἐκκλησιαζόμεθα καί ἀγωνιζόμεθα πνευματικῶς, νά τά ὑπενθυμίσουμε στούς ἑαυτούς μας καί στούς οἰκείους καί φίλους μας καί νά κατανοήσουμε τόν λόγο γιά τόν ὁποῖο γίνονται. Αὐτά εἶναι τά μνημόσυνα ἐν γένει, ὅταν κάποιος ἀδελφός μας φύγει ἀπό τόν κόσμο αὐτό. 

Λέει λοιπόν καί πάλι ὁ Ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης:

«Ὅταν κοιμηθεῖ κάποιος ἀδελφός μας, ὀφείλουμε νά τόν μνημονεύουμε τελώντας τήν ἐκκλησιαστική ἀκολουθία. Τήν τρίτη ἡμέρα, διότι διά τῆς Ἁγίας Τριάδος ὁ ἄνθρωπος ἔλαβε τήν ὕπαρξη καί δι’ Αὐτῆς θά λάβει τό ἀρχαῖον κάλλος. Τήν ἐνάτη ἡμέρα γιά νά συγκαταταχθεῖ τό πνεῦμα του ὡς ἄυλο μέ τά Ἅγια Πνεύματα τῶν Ἀγγέλων, οἱ ὁποῖοι ὡς ἐννέα τάγματα βρίσκονται στόν οὐρανό. Τήν τεσσαρακοστή ἡμέρα, γιά νά θυμηθοῦμε τήν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου μας, ἡ ὁποία ἔγινε σαράντα ἡμέρες μετά τήν Ἀνάστασή Του. Ἔτσι, δι’ αὐτῆς  τῆς μνημονεύσεως θά ζητήσουμε ἀπό τόν Τριαδικό Θεό νά δεχθεῖ στόν οὐρανό τόν κεκοιμημένο ἄνθρωπο, προσευχόμενοι γιά τήν ἀνάληψη τοῦ πνεύματός του καί γιά τήν συνάντησή του μέ τόν Κριτή Κύριό μας. Ἀλλά καί τόν τρίτο μῆνα, καί τόν ἕκτο καί τόν ἔνατο μῆνα ἀπό τήν ἐκδημία τοῦ ἀδελφοῦ μας ὀφείλουμε νά τελοῦμε μνημόσυνα γιά τήν ἀνάπαυσή του, ἐνθυμούμενοι τήν κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν Ἁγία Τριάδα. Καί μέ τήν συμπλήρωση χρόνου γίνεται τό μνημόσυνο τοῦ κεκοιμημένου, πρός δήλωσιν ὅτι ζεῖ καί εἶναι ἀθάνατος κατά τήν ψυχή καί ὅτι θά ἀναστηθεῖ καί ὡς πρός τό σῶμα του, ὅταν ὁ Πλάστης μας θελήσει νά μᾶς ἀναστήσει...Μέ τίς νενομισμένες προσευχές γιά τούς κεκοιμημένους, μέ τίς θεῖες λειτουργίες καί μέ τίς ἐλεημοσύνες στούς φτωχούς βοηθοῦμε τούς κεκοιμημένους ἀδελφούς μας καί τούς θυμόμαστε». (Ἁγίου Συμεών Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, Ἅπαντα, Κεφάλαια ΙΔ’ καί ΙΕ’ «διά τί τά τρίτα, ἔννατα καί τεσσαρακοστά καί  τά λοιπά μνημόσυνα διά τούς τεθνεῶτας καί διά τί κατ’  ἔθος μνημονεύομεν»).

Στήν ἐκκοσμικευμένη ἐποχή μας ἄς προσπαθήσουμε νά ξαναγευθοῦμε τά νάματα τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεώς μας καί ἄς προσευχόμαστε στόν Τριαδικό Θεό νά ἀναπαύει τούς προσφιλεῖς κεκοιμημένους μας. Ἄς δείξουμε τήν ἀγάπη μας πρός αὐτούς, ἰδίως κατά τά Ψυχοσάββατα, ἀλλά καί κατά τά μνημόσυνα, μέ τήν πνευματική προετοιμασία μας γιά τήν συμμετοχή μας στή Θεία Κοινωνία, μέ τήν νηστεία, τήν ἐξομολόγηση, τήν προσευχή καί τήν ἐλεημοσύνη στούς πτωχούς. Καί ἄς ἔχουμε πάντοτε κατά νοῦν ὅτι ὁ θάνατος δέν ἔχει δύναμη στόν χριστιανό. Ὅτι ἡ σχέση μας μέ τόν Κύριο ἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς πίστεώς μας καί ὅτι Αὐτός εἶναι ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή.