Ομιλία-μαρτυρία του Μεγάλου Αθανασίου για την προσκύνηση των εικόνων

ΟΜΙΛΙΑ -ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΩΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 
Η ομιλία αυτή του Μεγάλου Αθανασίου εκφωνήθηκε με σκοπό την ενημέρωση της Εκκλησίας για τα θαυμάσια έργα που επιτελέσθηκαν στην Εκκλησία της Βηρυτού, μέσω της τιμίας εικόνας του Σωτήρος Χριστού. Η ιστορική του αξία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Από την μια πλευρά μαρτυρεί για την προσκύνηση των εικόνων σε μια εποχή που αυτή αμφισβητείται από διάφορες αιρετικές ομάδες. Δείχνει ότι τόσο η αγιογραφική απεικόνιση του Κυρίου, όσο και η τιμητική προσκύνηση των εικόνων ήταν ευρέως διαδεδομένη κατά την διάρκεια της πρώτης μεταποστολικής εποχής. Αυτό το γεγονός μας επιτρέπει ν’ αναγάγουμε την ανάπτυξη της εικονογραφίας στην αποστολική εποχή.   

Στην παρακάτω αφήγηση, οι Ιουδαίοι καταλαβαίνουν ξεκάθαρα, ότι όπως η τιμή προς την εικόνα ανάγεται στο εικονιζόμενο πρόσωπο, έτσι και η ατιμία προς την εικόνα ανάγεται επίσης προς το εικονιζόμενο πρόσωπο.

Από την άλλη μπορούμε να παρατηρήσουμε την διάδοση της ορθόδοξης πίστης σε ομάδες πληθυσμών που διέκειντο εχθρικά προς αυτήν. Όπως και με την περίπτωση των μαρτύρων, η πίστη του Χριστού η αγία μεταδίδεται μέσω της εμπειρικής επιβεβαίωσης  της ορθότητος αυτής.

Δεν επιβάλλεται με αυτοκρατορικά διατάγματα ή άλλες μεθόδους επιβολής, κρατικής ή εκκλησιαστικής προέλευσης. Αλλά ακολουθώντας το θυσιαστικό παράδειγμα του Κυρίου, οι μάρτυρες με την ομολογία τους, την οποία υπέγραφαν με το ίδιο τους το αίμα, ματαλαμπάδευαν το χριστιανικό τους φρόνημα.   

Ο θαυμαστός αυτός τρόπος της ταπείνωσης και της θυσίας έπεισε τον αρχαίο κόσμο, ότι ο Θεός των Χριστιανών είναι ο μόνος αληθινός Θεός, και τον οδήγησε στο βάπτισμα. Ας δουν την αρχαία αυτή μαρτυρία οι σύγχρονοι αμφισβητίες της εκκλησιαστικής Ιεράς Παραδόσεως, και οι σύγχρονοι νοσταλγοί της απορριπτέας ειδωλομανίας και ας συνετιστούν. Διότι η ιστορική αλήθεια διαψεύδει τους ισχυρισμούς τους.

ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Λόγος εις το θαύμα το γεγονώς εν Βηρυτώ, περί της τιμίας και σεβασμίας εικόνος του Κυρίου
Και Θεού ημών. 

1.    Υψώστε τους οφθαλμούς της διανοίας σας, και κοιτάξτε το νέο και παράδοξο θαύμα, το οποίο έγινε στις μέρες μας. Εμβλέψατε στην άπειρη αγαθότητα του Θεού, δώστε δόξα σ’ αυτόν, κατανοήστε την άφατη φιλανθρωπία και το μέγεθος της οικονομίας, και θρηνήστε με ευφροσύνη. Διότι για τον Θεό τίποτα δεν είναι παράξενο. Διότι σε αυτό το παράδοξο θαύμα, το οποίο έγινε στις ημέρες εκείνες, ξεσηκώθηκαν όλες οι καρδιές των ανθρώπων. Πράγματι, ξεσηκώθηκε ο ουρανός από το τόλμημα, ταράχθηκαν οι καρδιές όλων των ανθρώπων. Πράγματι, ξεσηκώθηκαν οι άβυσσοι, ο ήλιος σκοτίσθηκε και η σελήνη και οι αστέρες ταράχθηκαν, από αυτό που οικονομήθηκε από τον Κύριο. Όλες οι δυνάμεις των ουρανών ακούσατε και μείνετε εκστατικές, γενεές των γενεών, για το παράδοξο θαύμα που έγινε στις μέρες αυτές.
 

2.    Υπάρχει πόλις που λέγεται Βηρυτός, στην περιφέρεια της Αντιόχειας. Σ’ αυτή την πόλη υπήρχαν πλήθη Ιουδαίων. Κοντά στην συναγωγή τους κάποιος Χριστιανός αφού έλαβε κελί διέμενε. Έφτιαξε ολόσωμη εικόνα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ζωγραφισμένη με πολλή ωραιότητα. Αφού πέρασε πολύς καιρός, ο Χριστιανός θέλησε ν’ αναχωρήσει από το κελί αυτό. Αναζήτησε, λοιπόν, άλλο κελί μεγαλύτερο, επειδή του χρειάζονταν, κι επειδή τον πλησίαζαν οι Ιουδαίοι. Όταν  βρήκε άλλο οίκημα, μετακόμισε εκεί, παίρνοντας μαζί όλα τα υπάρχοντά του. Κατ’ οικονομία Θεού, που θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να έρθουν σε επίγνωση της αλήθειας, και που δείχνει όλα τα θαυμάσιά του σε όλους όσους πιστεύουν σε αυτόν αληθινά, έχοντας λάβει ο Χριστιανός όλη την περιουσία του, όπως ειπώθηκε προηγουμένως, κατελήφθη η εικόνα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού μόνη, διότι την ξέχασε στο κελί.
 

3.    Κάποιος Ιουδαίος έλαβε το κελί για να μείνει, εκεί που ήταν η εικόνα του παμβασιλέως Χριστού, και αφού μετέφερε τα υπάρχοντά του στο κελί, διέμενε, χωρίς να έχει δει την εικόνα του Κυρίου, ότι βρίσκεται εκεί, ούτε αντιλήφθηκε τον τόπο εκείνο. Μία των ημερών κάλεσε Εβραίο για να φάνε μαζί. Την ώρα που έτρωγαν, σήκωσε τα μάτια ο προσκεκλημένος, είδε την εικόνα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, και λέει στον Ιουδαίο που τον κάλεσε, «Συ που είσαι Ιουδαίος πώς κι έχεις την εικόνα τούτου;» και ξεστόμισε πολλές ύβρεις και αθέμιτες από το μιαρό του στόμα εναντίον της τιμίας εικόνας του Δεσπότου, τις οποίες δεν πρέπει ο άνθρωπος να βάζει στην διάνοιά του. Έδειξε ο προσκεκλημένος την εικόνα σ’ αυτόν που τον κάλεσε, και άρχισε ο Εβραίος να ορκίζεται στην ιουδαϊκή πίστη, ότι «Μέχρι τώρα δεν είχα δει την εικόνα αυτή». Ο προσκεκλημένος Εβραίος σιώπησε. Σηκώθηκε και πήγε στους Ιουδαίους, τους αρχιερείς και νομοδιδασκάλους και τους λέει, ότι «ο τάδε Εβραίος έχει εικόνα του Ναζωραίου στο σπίτι του, και την είδα με τα ίδια μου τα μάτια». Αυτοί αφού άκουσαν είπαν, «Πως μπορείς να το αποδείξεις αυτό;» Τους λέει, «Ακολουθήστε με, κι εγώ θα σας την δείξω». Έκαναν λοιπόν, συμβούλιο, ώστε να μαζευτούν το πρωί και να εισβάλλουν στο κελί, στο οποίο ήταν η εικόνα του Κυρίου.

 

4.    Όταν έγινε πρωί, μαζεύτηκαν οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι αυτών, και παίρνοντας μαζί τους τον Ιουδαίο, πηγαίνουν στον οίκο του Εβραίου, όπου ήταν η εικόνα του Κυρίου. Φθάνοντας στην οικία μπήκαν μέσα οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι και όλος ο όχλος, και βλέπουν την εικόνα του Κυρίου. Τότε, γεμάτοι θυμό, τον μεν Ιουδαίο που έμενε εκεί τον πέταξαν έξω κάνοντάς τον αποσυνάγωγο, την δε εικόνα του Κυρίου ημών, αφού την κατέβασαν, είπαν μεταξύ τους ότι «Όπως οι πατέρες μας τον ενέπαιξαν, έτσι κι εμείς τον εμπαίζουμε». Τότε άρχισαν να φτύνουν στο πρόσωπο της εικόνας του Κυρίου, και την ράπισαν στο πρόσωπο, ο καθένας ξεχωριστά, και όλοι τους ραπίζοντας την εικόνα του Κυρίου έλεγαν, «Όσα έκαναν οι πατέρες μας, όλα θα τα κάνουμε στην εικόνα του». Είπαν ότι, «Ακούσαμε, ότι πολλούς εμπαιγμούς έκαναν σ’ αυτόν, κι εμείς όλα θα τα κάνουμε». Με άπειρους εμπαιγμούς ενέπαιξαν την εικόνα του Κυρίου, τα οποία δεν τολμούμε να πούμε. Μετά είπαν, «Ακούσαμε ότι κάρφωσαν τα χέρια του, αυτό θα κάνουμε κι εμείς». Τότε έφτιαξαν καρφιά και κάρφωσαν τα χέρια και τα πόδια του Κυρίου. Είπαν πάλι, «Ακούσαμε ότι πότισαν αυτόν ξύδι και χολή με σφουγγάρι, το ίδιο θα κάνουμε κι εμείς». Κι έκαναν το ίδιο, βάζοντας στο στόμα του Κυρίου στην εικόνα σφουγγάρι γεμάτο ξύδι. Είπαν πάλι, «Μάθαμε ότι χτύπησαν το κεφάλι του με καλάμι, το ίδιο θα κάνουμε κι εμείς». Κι αφού πήραν καλάμι τον χτυπούσαν στο κεφάλι. Είπαν πάλι, «Γνωρίζουμε με ακρίβεια, ότι τρύπησαν την πλευρά του με λόγχη, να μην παραλείψουμε αλλά να το πράξουμε κι αυτό». Και για να το κάνουν έστειλαν να φέρουν λόγχη. Όταν μεταφέρθηκε η λόγχη, την σήκωσαν και κέντησαν την πλευρά της εικόνας του Σωτήρος. Αμέσως ανέβλυσε αίμα και ύδωρ πολύ. Και όταν έγινε αυτό το παράδοξο θαύμα, έκπληξη κατέλαβε όλους όσους έβλεπαν τις δυναστείες του Θεού και τα θαυμάσιά του.
 

5.    Πόσο ανεξερεύνητα είναι τα κρίματα της δικαιοσύνης σου, και απέραντη η αγαθότητα και το πολύ έλεός σου Δέσποτα! Ποιος θα μιλήσει για τις δυναστείες σου Κύριε;  Θα κάνει ν’ ακουστούν οι έπαινοί σου φιλάνθρωπε; Που δεν θέλεις τον θάνατο του αμαρτωλού, αλλά να μετανοήσει και να ζήσει; Χριστέ δόξα σοι. Ποιος είναι σαν κι εσένα Δέσποτα; Ποιος εκτός από σένα πράττει φοβερά και εξαίσια; Ω του θαύματος! Ω της του Σωτήρος μεγαλειότητος! Έφριξαν και τώρα οι άνω δυνάμεις γι αυτό. Ω πόση μακροθυμία! Ω πόσο έλεος! Διότι πρωτύτερα αφού έλαβε σάρκα ο άσαρκος εκ της Παρθένου Μαρίας για μας και την σωτηρία μας, σταυρώθηκε με εκείνη την σάρκα, ενώ ήταν απαθής κατά την θεότητα˙  τώρα πάλι ως εικόνα σταυρώθηκες, ω Δέσποτα, σε έλεγχο των ασεβών και πάντων των απίστων, σε στήριγμα των όσων πιστεύουν εις σε. Αλλά δόξα σοι Δέσποτα, ο μόνος παντοδύναμος, μαζί με τον ευλογητό Θεό ημών, συν τω παναχράντω Πατρί και τω Υιώ αυτού Ιησού Χριστώ, και τω αγαθώ και ζωοποιώ Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
 

6.    Ακούστε κι εσείς, αδελφοί, με φόβο Θεού και χαρά τα υπόλοιπα τα οποία οικονόμησε ο Κύριος. Διότι μετά το χτύπημα της λόγχης στην πλευρά της αγίας και τιμίας εικόνας, και την ανάβλυση του αίματος και του ύδατος, συγκεντρώθηκε όλο το πλήθος των Ιουδαίων, κι έλεγαν μεταξύ τους, «Επειδή διαδίδουν αυτοί που τον σέβονται, ότι ιατρείες πολλές κάνει, ας παραλάβουμε το αίμα του και το ύδωρ και ας μαζέψουμε όλους τους αρρώστους του λαού, και ας χρίσουμε αυτούς με αυτό, για να δούμε αν είναι αληθινά τα όσα λένε. Και φέρνοντας ένα ποτήρι στην πλευρά του Κυρίου, εμπαίζοντας το γέμισαν, από κει που έβγαινε το ύδωρ. Και συγκέντρωσαν όλους τους αρρώστους, και πρώτο έναν παράλυτο, για τον οποίον  γνώριζαν ότι ήταν εκ γενετής. Φέρνοντας, λοιπόν, τον παράλυτο τον έχρισαν κι αμέσως έγινε υγιής ο άνθρωπος. Ταυτόχρονα έγινε μεγάλη ταραχή στην πόλη, κι όλοι έρχονταν εξαιτίας των απείρων θεραπειών και θαυματουργιών. Ξεσηκώθηκε και όλο το πλήθος των Ιουδαίων κι έφερναν τους ασθενείς τους, παράλυτους, κουλούς, χωλούς και τυφλούς και δαιμονισμένους, και άλλους που είχαν κάθε είδος ασθένειας. Και όλων τα σώματα γίνονταν υγιή μετά την χρίση του αίματος και τους ύδατος από την πλευρά της τιμίας εικόνας του Κυρίου. Όλοι οι αρχιερείς και πρεσβύτεροι και ο λαός των Ιουδαίων πίστευσαν στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, τον αληθινό Θεό μας, κράζοντας και λέγοντας, «Μέγας ο Θεός των Χριστιανών, μεγάλη η πίστη των Χριστιανών. Δόξα σοι Χριστέ, εσύ τον  οποίο οι πατέρες μας σταύρωσαν, εσύ που και από εμάς σταυρώθηκες δια της τιμίας εικόνας σου. Δόξα σοι, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, που πράττεις μεγάλα και θαυμάσια. Σε σένα πιστεύουμε, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, Τριάδα ομοούσια και αχώριστη.  Γίνε ευμενής σε μας, και δέξου μας, όπως δέχθηκες την μετάνοια του ληστή πάνω στον άγιο Σταυρό. Συγκαταρίθμησε και μας τους ανάξιους, που προσήλθαμε σε σένα μαζί με αυτούς της ενδεκάτης ώρας, και φώτισε τους οφθαλμούς της καρδιάς μας, τους εσκοτισμένους, που τους εσκότισε ο διάβολος, ώστε φωτισθέντες με το άγιο σου βάπτισμα, να καταξιωθούμε της επουρανίου σου στρατιάς. Αυτά έκραζαν λέγοντας, και κηρύττοντας μεγαλόφωνα τα θαυμάσια του Θεού. Εξήλθε η φήμη αυτή σε όλη την οικουμένη για την τίμια εικόνα του παμβασιλέως ημών Ιησού Χριστού. Και όλοι έφερναν τους ασθενείς τους από Ανατολή και Δύση. Και γιατρεύονταν όλοι δια της αγαθότητος του Θεού.
 

7.    Μετά από αυτά προσήλθαν στον αγιότατο επίσκοπο της αγιότατης Εκκλησίας όλα τα πλήθη των Ιουδαίων, προστρέχοντας και λέγοντας, «Συγκαταρίθμησε και μας στην Αγία, Καθολική, και αποστολική Εκκλησία, βάπτισέ μας και κάνε μας Χριστιανούς. Έκραζαν όλοι μαζί από μικρό έως μεγάλο, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά λέγοντας, «Ένας ο Πατήρ, ένας ο Υιός ο μονογενής, ένας Κύριος, αυτόν ομολογούμε ως Θεό, και μάθαμε και γνωρίσαμε. Αυτόν Θεό αναγνωρίσαμε, σ’ αυτόν πιστεύουμε, τον σταυρωθέντα επί Ποντίου Πιλάτου, και αναστάντα τη τρίτη ημέρα, και αναληφθέντα εν δόξη ενώπιον των αγίων μαθητών αυτού, και καθεζόμενον εν δεξια του Θεού και Πατρός». Δόξασαν λοιπόν, τον Θεό με πολλές επευφημίες, κι έδειξαν την αγία εικόνα στον επίσκοπο εκείνης της πόλεως, και του ανάγγειλαν όσα έπραξαν στην αγία εικόνα του Χριστού. Του έδειξαν και το αίμα και το ύδωρ και πως ανάβλυσε από την πλευρά του Σωτήρος. Έλαβε τότε ο επίσκοπος από το άγιο αίμα και το ύδωρ, και προς επιβεβαίωση όλων έφεραν τους ασθενείς και αφού τους άλειψε, τους απέστειλε υγιείς. Μετά που έγιναν αυτά τα άπειρα θαύματα, με αυτόν τον τρόπο ικέτευαν όλοι τον επίσκοπο για να λάβουν το άγιο βάπτισμα, και να μεταλάβουν των αχράντων και αθανάτων μυστηρίων του τιμίου σώματος και αίματος. Τότε τους παρέλαβε ο επίσκοπος και συγκάλεσε όλο τον κλήρο της αγιοτάτης του Θεού Εκκλησίας. Και αφού τους κατήχησε πολλές ημέρες στην συνέχεια τους βάπτισε στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, και την συναγωγή των Ιουδαίων την έκανε εκκλησία του Σωτήρος ημών. Παρακάλεσαν αυτοί και τις υπόλοιπες συναγωγές να τις κάνει ναούς του Θεού και να τις αφιερώσει στους άγιους μάρτυρες, προς δόξα Θεού και καύχημα της ορθοδόξου πίστεως. Χειροτόνησε και από αυτούς πρεσβύτερους και διακόνους, και υποδιακόνους και αναγνώστες. Κι έτσι έγινε μεγάλη χαρά στον ουρανό και στη γη εξαιτίας του παράδοξου θαύματος της τιμίας και αγίας εικόνας του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού που έγινε στην πόλη αυτή. Όχι μόνο για τα σώματα που θεραπεύθηκαν, αλλά και για τις ψυχές που επέστρεψαν στην αιώνια ζωή.
 

8.    Αυτά φρόντισα να φανερώσω στην θεοφιλία σας, ω προσφιλέστατοι και αγαπημένοι αδελφοί, ώστε να ωφεληθείτε με την ακοή των όσων συνέβησαν, να στηριχθούν οι ψυχές σας στον αγώνα εναντίον του πονηρού, αυτού που χαίρεται με την πτώση μας, και να στερεωθούμε στην στερεά πίστη της ομολογίας του Χριστού. Ας προσφέρουμε δοξολογία με ευφροσύνη και κατάνυξη καρδιάς, και ευχαριστία, ευχαριστώντας αυτόν με καθαρά πίστη, φυλάσσοντας τις εντολές και τα δικαιώματά του και κρατώντας αυτόν στην σκέψη μας. Ότι αυτώ πρέπει η δόξα και το κράτος εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών, μεθ ου τω Πατρί, άμα τω αγίω Πνεύματι, δόξα και η προσκύνησις, νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

PG. 28, 797-805

Μετάφραση: Ιερά Μονή Παντοκράτορος