Ο τρόπος ύπαρξης της ψυχής, στην αδιάστατη κατάστασή της (Μέση Κατάσταση) Ανδρέα Θεοδώρου, Απαντήσεις σε ερωτήματα εσχατολογικά,

Αθήνα 2015, εκδ. Αποστολική Διακονία, σελ. 37-41.

Η ύπαρξη πνευμάτων αγαθών ή κακών αποτελεί βασικό σημείο της ορθόδοξης πίστης μας. Τα αγαθά πνεύματα είναι οι άγγελοι και τα κακά οι δαίμονες. Για τον ύπαρξη και το έργο τους κάνουν λόγο η αγγελολογία και η δαιμονολογία της ορθόδοξης δογματικής. Η διαφοροποίηση των πνευμάτων δεν είναι οντολογική. Είναι βλάσφημο να πούμε ότι ο Θεός έπλασε από την αρχή τα πνεύματα, αγαθά και πονηρά. Ιδίως για τα δεύτερα, προσκρούουμε αδυσώπητα στην αγαθότητα και την αγιοσύνη του Θεου. Ο Θεός δεν έπλασε κακούς τους δαίμονες, γιατί αιτία της κακότητάς τους θα ήταν ο ίδιος ο Θεός! Ποιός όμως μπορεί να εκφέρει τέτοια ανήκουστη κρίση; Ο Θεός έπλασε όλα τα πνεύματα αγαθά, όμοια και ίσα μεταξύ τους . Η διαφορότητα μεταξύ τους οφείλεται στην ελεύθερη και εθελότρεπτη φύση τους. Μετά από χρόνο δοκιμασίας, τα μεν, παραμείναντα πιστά στο θέλημα του πλαστουργού τους, παγιώθηκαν στο αγαθό και έγιναν οι καλοί και αγαθοί άγγελοι. Αλλά πάλιν αποσπάστηκαν από τον δημιουργό, και, κυνηγώντας την τελείωσή τους έξω και άσχετα από τον Θεό, ξέπεσαν του σκοπού και του τέλους της δημιουργίας τους, έγιναν πνεύματα πονηρά, παγιωθέντα στην αμαρτία και το κακό.

Ανάλογα με την έκβαση της υπόθεσής τους είναι και το έργο που επιτελούν, το οποίο καθορίζει τη θέση τους στην αιωνιότητα. 'Ετσι, οι μεν άγγελοι, αφοσιωμένοι πλήρως στον Θεό, είναι πνεύματα λειτουργικά, τα εκτελεστικά όργανα των σκοπών της θείας βασιλείας, βοηθώντας τα πιστά μέλη της Εκκλησίας στην επίτευξη της σωτηρίας τους (1), · ενώ οι δαίμονες, πνεύματα σκοτεινά και απαίσια, είναι οι εχθροί του Θεού (2) και της Εκκλησίας, οι οποίοι πολεμούν κάθε τι που έχει σχέση με τον Θεό, ιδίως δε τον άνθρωπο και ιδιαίτερα τους ευσεβείς και δίκαιους, τους οποίους φθονούν και λυσσωδώς πολεμούν τη σωτηρία τους. Είναι όμως βέβαιο ότι τα πνεύματα δεν μπορούν να εκβιάσουν τη θέληση των ανθρώπων είτε προς τα αγαθά είτε προς το κακό. Απλώς επηρεάζουν προς κάθε κατεύθυνση. Αν και δεν είναι ορατή η επίδραση αυτή καμιά φορά την ψαύουμε σχεδόν χειροπιαστά μέσα μας και συλλογικά στην κοινωνική συμβίωση και με τους άλλους άνθρώπους. Αυτό ισχύει πιο πολύ για την καταστροφική επενέργεια των δαιμόνων, ενώ το καλό έργο των αγγέλων (του φύλακα αγγέλου) είναι λιγότερο αισθητή, πολλές φορές ανεπαίσθητη. Η επενέργεια αυτή είναι δυνατή λόγω της συγγένειας των αγγελικών και δαιμονικών φύσεων με τις ανθρώπινες ψυχές, που είναι ομοίως πνευματικές. Ο κάθε άνθρωπος περιστοιχίζεται από πλήθος πνευμάτων, αγαθών και πονηρών. Και ενώ αυτός παραμένει ανυποψίαστος, επειδή δεν τα βλέπει, αυτά προσπαθούν να τραβήξουν με το μέρος τους τη συγκατάθεση της βούλησής τους. Το αποτέλεσμα καθορίζει πάντα η ελεύθερη στροφή και συγκατάνευση της βούλησης του ανθρώπου.

Είναι λογικό να υποθέσουμε, ότι τα πνεύματα τα τόσο δραστήρια στον καθορισμό της ηθικής ζωής των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής, δεν θ' απουσιάζουν κατά τις κρίσιμες ώρες του θανάτου. Η παρουσία τους κατά το θλιβερό τέλος είναι πολύ έντονη και, θα λέγαμε, κυρίαρχη και κατακτητική. Η ηθική ποιότητα που χαλκεύθηκε μεταξύ του κάθε ανθρώπου και των πνευμάτων, θετική ή αρνητική, δίνει στα πνεύματα τη δυνατότητα να παρευρίσκονται στις επιθανάττες στιγμές γύρω από τον ψυχορραγούντα για να πάρουν την ψυχή του. Η ψυχή τις ύστατες εκείνες ώρες και στο μέτρο που σιγά-σιγά αποκολλάται από τις φυσικές αισθήσεις του σώματος, βλέπει τα πνεύματα. Και αν μεν αυτά είναι αγαθά η ψυχή νιώθει άφατη χαρά, αποχωριζόμενη του σώματος φεύγει από τον κόσμο με ένα ελαφρό μειδίαμα διαγραφόμενο στο πρόσωπο του άψυχου λειψάνου. Αντίθετα, αν υπήρξε πονηρή και φαύλη, βλέπει τα πονηρά πνεύματα με αποτομία να τη διεκδικουν, σπαρασσόμενη από αγωνία και φόβο. Ζητάει βοήθεια, άπρακτα όμως καθικετεύει (4). . Κανένας δεν την ακούει. Ο δεσμός με το πονηρό πνευμα, που δημιουργήθηκε στην αμαρτία, είναι αδιάρρηκτος. Δεν υπάρχει ελευθερία και διαφυγή. Αυτό διαπιστώνει κανείς και εξωτερικά, παρακολουθώντας την αγωνία κατά τον επιθανάτιο ρόγχο των ψυχορραγούντων. Η θέαση είναι όντως συγκλονιστική. Η προσευχή που απευθύνουν οι πιστοί στην Παναγία είναι χαρακτηριστική: «Και εν τω καιρώ της εξόδου μου την αθλίαν μου ψυχήν περιέχουσα και τας σκοτεινάς όψεις των πονηρών δαιμόνων πόρρω αυτής άπελαύνουσα».

Τις αλήθειες αυτές μας διδάσκει ο ίδιος ο Κύριος. Στην παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου λέγεται, ότι πέθανε ο κακός πλούσιος και ετάφη χωρίς κανένα άλλο σχολιασμό. Αντίθετα, όταν πέθανε ο Λάζαρος, ήλθαν άγγελοι και πήραν την ψυχή του, την οποία οδήγησαν στον ουρανό και απέθεσαν στους μακάριους κόλπους του Αβραάμ. Η οικειότητα αυτή του μαχητή της αρετής με τα αγαθά πνεύματα είχε χαλκευθεί στον πυλώνα του πλουσίου στη γη, όπου ο καρτερικός, και άρρωστος μαχητής, λησμονημένος απ' όλους προσπαθούσε, παρέα με τα σκυλιά, να χορτάσει την πείνα του τρώγοντας από τα ψίχουλα που έπεφταν από το τραπέζι του σκληρού και ασωτου δεσπότη. Είναι φυσικό να υποθέσουμε, ότι στον πυλώνα του πλουσίου, φτερουγίζοντες άγγελοι του Θεού, διακονούσαν το απερριμένο από τους ανθρώπους πλάσμα. Αυτοί στο τέλος πήραν και την ψυχή του. Όμοια, στην παραβολή του άφρονα πλουσίου (αλήθεια πόσο κακός είναι ο πλούτος σε χέρια κακών ανθρώπων!), του οποίου η ψυχή είχε τελείως διαβρωθεί από το υλικό φρόνημα της γης και ζούσε χωρίς κανένα πνευματικό οραματισμό, όταν πέθανε ήλθαν πνεύματα απαιτητικά ζητώντας να πάρουν την ψυχή του (5). . Ήταν οι δαίμονες με την κρυφή συντροφιά των οποίων έζησε εκείνος όλο το διάστημα της ζωής του.

Αλλά και στην Παράδοση της Εκκλησίας εξαίρεται επαρκώς το σημαντικότατο αυτό δίδαγμα. Ο ιερός Βασίλειος, γράφοντας προς παρθένο που ξέπεσε της περιωπής της , της υπενθυμίζει την ώρα του θανάτου «και αγγέλους επισπεύδοντας και φυχήν εν τούτοις δεινώς θορυβουμένην και αμαρτωλώ ουνειδότι μαστιγουμένην» (6). Ο δε άγιος Γρηγόριος Νύσσης απευθυνόμενος προς όσους σκόπιμα και ωφελιμιστικά βράδυναν το βάπτισμα, εκφράζει σοβαρές επιφυλάξεις κατά πόσο «ψυχήν αφώτιστον και τη χάριτι της παλιγγενεσίας μη κοσμηθείσαν υποδέχονται άγγελοι μετά τον χωρισμόν του σώματος. Πως γαρ την εσφράγιστον, την μηδέν της δεσποτείας επίσημον φέρουσαν »; (7) Εκφράζει δε την άποψη, ότι η ψυχή αυτή θα παραμένει αζήτητη, αλητεύουσα και πλανώμενη στον αέρα, όπως η ψυχή του πλουσίου που ντυνόταν με βύσσο και δούλευε στις τρυφές και απολαύσεις, μαζεύοντας ύλη για το άσβεστο πυρ της κολάσεως (8). . Αλλά και ο Ιερός Χρυσόστομος κάνει λόγο περί της τελευταίας ημέρας κατά την οποία τα αμαρτήματα ανακατεύουν την ψυχη, αναφέροντας τους φοβους που δοκιμάζουν πολλοί άποθνησκοντες όταν αντικρίζουν «απειληφόρους αγγέλους και δυνάμεις αποτόμους» (9). Τέλος και ο Ιερός Αυγουστίνος, παρακαλώντας τον Θεό για τη μητέρα του που μόλις πέθανε, και αναφερόμενος στον εχθρό διάβολο τον ερευνώντα τα σφάλματά μας για να βρει κάτι ν' αντιτάξει εναντίον μας, ζητεί το λιοντάρι και ο δράκοντας (ο διάβολος) να μην παρεμβάλει τον εαυτό του μεταξύ της ψυχής εκείνης και του Θεου ούτε βίαια ούτε και με πανουργία (10). .

---

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

( 1)Εβρ. 1,14: «Οὐχὶ πάντες εἰσὶ λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν;».

(2) Είναι ο εχθρός ο σπείρων τον αγρόν του Θεού με ζιζάνια (Ματθ. 13,28).

(3) Σαν μανιασμένα λιοντάρια (Α΄ Πετρ. 5,8).

(4) Επικήδεια ακολουθία.

(5) Λουκ. 12,20.

(6) PG 32, 377.

(7) PG 46, 424.

(8) Αυτόθι.

(9) PG 58, 532.

(10) PL 32, 778- 779.
40. Αυτόθι

41. Ίω. 3,18.

42. Τιτ. 3,11.